SP Siedlec - Rodzaje i przyczyny niepowodzeĹ szkolnych

JeĹźeli dziecko nie opanowuje programu nauczania, a braki te zostajÄ przez nauczyciela stwierdzone, mówimy o jawnym niepowodzeniu szkolnym. Jego konsekwencjÄ sÄ sĹabe stopnie oraz powtarzanie klas. Powtarzanie klas pozostawia trwaĹe Ĺlady w osobowoĹci uczniów. DoraÂźne rezultaty wynikajÄce z pozostawienia ucznia na drugi rok w tej samej klasie sÄ na ogóĹ doĹÄ zawodne. Jeden z badaczy amerykaĹskich stwierdziĹ, Ĺźe tylko 35% drugorocznych pracowaĹo lepiej, powtarzajÄc klasy, 53% nie wykazaĹo Ĺźadnych postÄpów, a 12% pracowaĹo gorzej. Oprócz powtarzania klas moĹźna równieĹź zaobserwowaÄ zjawisko caĹkowitego przerwania nauki szkolnej przed ukoĹczeniem szkoĹy. Jest to zjawisko zwane odsiewem szkolnym.

W naszym kraju szkoĹa podstawowa jest obowiÄzkowa, co do pewnego stopnia ogranicza rozmiary odsiewu. Znacznie wiÄkszy jest on w szkoĹach Ĺrednich i zawodowych. Skutki odsiewu, zwĹaszcza w szkole podstawowej, czyli w okresie obowiÄzku szkolnego, sÄ bardzo niebezpieczne. Prowadzi on do staĹego zwiÄkszania szeregów ludzi niewykwalifikowanych, nieprzystosowanych do Ĺźycia w nowoczesnym spoĹeczeĹstwie. Ludzie ci, niezdolni do wspóĹzawodnictwa z innymi, bardzo czÄsto siÄ wykolejajÄ, Ĺatwo popadajÄ w konflikt z normami Ĺźycia spoĹecznego.

O ukrytym niepowodzeniu mówimy wtedy, gdy braki w wiadomoĹciach i umiejÄtnoĹciach szkolnych nie znajdujÄ odzwierciedlenia w postaci zĹych ocen. NiezgodnoĹÄ pomiÄdzy poziomem rzeczywistych osiÄgniÄÄ szkolnych a jakoĹciÄ ocen czÄsto bywa spowodowana zwykĹym przeoczeniem nauczyciela, tylko niekiedy wynika ze Ĺwiadomego postÄpowania nauczyciela, który zawyĹźa stopnie ucznia dla jakichĹ specjalnych powodów. Nieujawnienie w ciÄgu dĹuĹźszego czasu braków szkolnych stanowi powaĹźne zagroĹźenie dla kariery szkolnej dziecka. Na ogóĹ ukryte niepowodzenie szkolne szybko siÄ przeksztaĹca w jawne i skĹania dorosĹych do interwencji.

Niepowodzenia ukryte, spowodowane mniejszymi lub wiÄkszymi brakami w opanowaniu okreĹlonych wiadomoĹci, umiejÄtnoĹci i nawyków wystÄpujÄ u duĹźego odsetka uczniów i gdy przyjmujÄ postaÄ jaskrawÄ, wiÄĹźÄ siÄ z okresowymi ocenami niedostatecznymi. Oceny te wprawdzie mogÄ byÄ poprawione, ale kryjÄce siÄ za nimi zaniedbania i braki bardzo rzadko dajÄ siÄ uzupeĹniÄ i wyrównaÄ. Ukryte niepowodzenia szkolne mogÄ wystÄpiÄ poza zakresem opanowania wiadomoĹci, umiejÄtnoĹci i nawyków. PeĹnowartoĹciowy udziaĹ uczniów w procesie dydaktycznym wymaga nie tylko odpowiednich wiadomoĹci i uprzednich doĹwiadczeĹ, lecz takĹźe rozwiniÄtych zdolnoĹci poznawczych, wĹaĹciwej aktywnoĹci i samodzielnoĹci, jak równieĹź zainteresowania pracÄ szkolnÄ. Wszelkie zaniedbania w rozwijaniu tych czynników stanowiÄ o niepowodzeniach szkoĹy, jeszcze trudniejszych do ujawnienia niĹź poprzednie.

Niepowodzenia szkolne mogÄ byÄ obiektywne, gdy braki szkolne sÄ faktem, stwierdzonym przez osoby bezstronnie oceniajÄce poziom osiÄgniÄÄ szkolnych dziecka. Niepowodzenie szkolne nie zawsze jednak oznacza rzeczywiste braki w opanowaniu wiedzy i umiejÄtnoĹci szkolnych. Czasami te niepowodzenia mogÄ mieÄ charakter subiektywny. Bywa tak wtedy, gdy dopuszczajÄce, dostateczne lub dobre oceny nie zadowalajÄ samego dziecka albo jego rodziców. PrzyczynÄ subiektywnie odczuwanych niepowodzeĹ szkolnych sÄ czÄsto zbyt wygórowane w stosunku do moĹźliwoĹci dziecka ambicje rodziców.

Pierwszym czynnikiem wpĹywajÄcym na powodzenia szkolne sÄ warunki spoĹeczne, a przede wszystkim Ĺrodowisko rodzinne dziecka. Czynniki natury spoĹecznej wpĹywajÄce na naukÄ dziecka to:

sytuacja materialna rodziny,
praca ucznia w gospodarstwie domowym,
warunki odrabiania prac domowych,
liczebnoĹÄ rodzeĹstwa,
atmosfera domowa,
poziom ĹwiadomoĹci wychowawczej rodziców,
pijaĹstwo,
rozbicie rodziny,
dbaĹoĹÄ o dziecko i jego wychowanie,
wspóĹpraca rodziców lub opiekunów dziecka ze szkoĹÄ,
poziom kulturalny i moralny Ĺźycia domowego,
ujemne lub dodatnie wpĹywy otoczenia.

Drugim czynnikiem, od którego zaleĹźÄ wyniki pracy dydaktycznej, jest sam uczeĹ, jego stan zdrowia, zadatki dziedziczne w postaci funkcjonowania zmysĹów, zdolnoĹci, okreĹlony temperament oraz jego rozwój ogólny, na który skĹada siÄ zdobyta wiedza, doĹwiadczenie, Ĺźycie uczuciowe, cechy charakteru, rozwój aktywnoĹci, samodzielnoĹci, dociekliwoĹci, wytrwaĹoĹci w dÄĹźeniu do celu, odpowiednich zainteresowaĹ i zamiĹowaĹ oraz tendencji samoksztaĹceniowych. DuĹźy wpĹyw na powstawanie niepowodzeĹ szkolnych majÄ zakĹócenia rozwoju psychofizycznego dziecka. OsiÄganie powodzeĹ szkolnych utrudniajÄ:

defekty wzroku, sĹuchu oraz wszelkie choroby i urazy pogarszajÄce stan zdrowia dziecka, wypadki i inne zdarzenia losowe,
obniĹźona sprawnoĹÄ intelektualna dziecka, obniĹźony poziom inteligencji,
zaburzenia w funkcjonowaniu receptorów i narzÄdów ruchu,
opóÂźnienie rozwoju procesów umysĹowych,
róĹźne zakĹócenia w rozwoju uczuciowoĹci, motywacji i postaw, a takĹźe zwiÄzane z nimi zaburzenia funkcjonowania spoĹecznego.

Czynniki te bardzo czÄsto tworzÄ skomplikowany splot niekorzystnych dla nauki warunków. Szybko staje siÄ on tak zĹoĹźony, Ĺźe po pewnym okresie niepowodzeĹ szkolnych otoczenie dziecka nie moĹźe juĹź stwierdziÄ, co byĹo pierwotnym ÂźródĹem trudnoĹci w nauce, a co jest konsekwencjÄ niepowodzeĹ.

Trzecim czynnikiem, od którego zaleĹźÄ powodzenia szkolne, jest nauczyciel i narzÄdzia jego dziaĹalnoĹci oraz szkoĹa. I tak, wyniki pracy nauczyciela zaleĹźÄ od jego cech wewnÄtrznych, takich jak:

przygotowania pedagogicznego i dydaktycznego (lepszego lub gorszego),
doĹwiadczeĹ Ĺźyciowych (skromnych lub bogatych),
zdolnoĹci (mniejszych lub wiÄkszych),
charakteru,
postawy (spoĹecznej lub egoistycznej),
zamiĹowania do pracy nauczycielskiej,
niechÄci do niej.

Oprócz czynników wewnÄtrznych nauczyciela okreĹlony wpĹyw na powodzenia szkolne majÄ równieĹź czynniki zewnÄtrzne, np.:

pozycja spoĹeczna nauczyciela, jego autorytet,
warunki materialne,
warunki Ĺźycia osobistego na tle Ĺrodowiska,
szczególnie fakt czy to Ĺźycie jest mniej lub bardziej szczÄĹliwe.

NarzÄdzia pracy nauczyciela to programy nauczania i podrÄczniki, które bardzo czÄsto sÄ niedoskonaĹe. ĹšródĹem sĹabych wyników w nauce sÄ zwykle pewne bĹÄdy w doborze treĹci i metod nauczania. JeĹźeli zadania stawiane dziecku sÄ zbyt trudne albo zbyt Ĺatwe, proces uczenia siÄ moĹźe ulec zakĹóceniom.

PowaĹźnym ÂźródĹem niepowodzeĹ szkolnych moĹźe byÄ sama szkoĹa, jej warunki lokalowe i wyposaĹźenie w pomoce naukowe, atmosfera szkoĹy - wspóĹĹźycie i wspóĹdziaĹanie grona nauczycielskiego, organizacja Ĺźycia szkolnego, organizacje uczniowskie, praca pozalekcyjna w szkole, kontakty miÄdzy uczniami oraz oddziaĹywanie rówieĹników.

JeĹli te czynniki zostajÄ zaburzone, ma to odbicie w psychice dziecka, dziaĹa na odpowiedniÄ motywacjÄ do nauki, na jego zachowanie. Dziecko staje siÄ zalÄknione, niezrównowaĹźone, agresywne, przeĹźywa strach i uczucie zagroĹźenia, stresy i kompleksy. Taki stan psychiczny nie sprzyja nauce, powoduje trudnoĹci w mówieniu, czytaniu - dysleksja, pisaniu - dysgrafia, liczeniu, a póÂźniej i w innych dziedzinach. Dzieci popeĹniajÄ duĹźo bĹÄdów, zapominajÄ o pisaniu znaków interpunkcyjnych, mylÄ litery i wyrazy o zbliĹźonych ksztaĹtach, majÄ trudnoĹci w ksztaĹtowaniu pojÄÄ liczbowych i rozwiÄzywaniu zadaĹ matematycznych, wystÄpuje u nich niezrÄcznoĹÄ manualna, z czym siÄ wiÄĹźe brzydkie i nierówne pismo, kleksy, plamy w zeszycie itp.

NajczÄĹciej przyczyny powodujÄce niepowodzenia szkolne majÄ charakter sprzÄĹźony, stanowiÄ splot róĹźnych uwarunkowaĹ. UjawniajÄc siÄ najpierw w nauce, rzutujÄ najczÄĹciej na zachowanie lub odwrotnie. Wówczas zamiast powaĹźnie zainteresowaÄ siÄ przyczynÄ niepowodzeĹ, dorosĹe otoczenie formuĹuje opinie: "On jest zdolny, ale leniwy", "On jest maĹo zdolny, a do tego jeszcze nie chce siÄ uczyÄ", "Gdyby chciaĹ, na pewno miaĹby lepsze stopnie" itp.

Zawiedzeni rodzice róĹźnymi sposobami, nawet biciem, starajÄ siÄ skĹoniÄ dziecko do nauki. Ale to na ogóĹ nie pomaga. Nauczyciele powinni dokĹadaÄ duĹźo staraĹ, aby wyrównaÄ braki dziecka, nie powinni okazywaÄ niechÄci takiemu dziecku, nie wyĹmiewaÄ jego odpowiedzi, nie uĹźywaÄ krzywdzÄcych okreĹleĹ, a nawet przezwisk w stosunku do takiego dziecka. Nagany, krytyka, szykanowanie, odtrÄcanie przez rodziców i kolegów doprowadzajÄ do tego, Ĺźe dziecko traci poczucie wĹasnej wartoĹci, przestaje wierzyÄ we wĹasne moĹźliwoĹci. CzÄsto powoduje to wyraÂźne znerwicowanie osobowoĹci - wzrastajÄcy lÄk, napiÄcie, a póÂźniej apatia dziecka, a nawet ksztaĹtuje jego coraz bardziej antyspoĹeczny charakter.

Aby dziecko odnosiĹo powodzenia szkolne, musi mieÄ motywacjÄ do nauki szkolnej. By chciaĹo i lubiĹo siÄ uczyÄ, naleĹźy: pobudzaÄ jego ciekawoĹÄ (poprzez pytania, sprzecznoĹci, problemy), stosowaÄ nagrody emocjonalne, tzn. cieszyÄ siÄ razem z dzieckiem oraz okazywaÄ mu zainteresowanie i zadowolenie z jego wiÄkszych czy mniejszych sukcesów szkolnych, wyrabiaÄ systematycznoĹÄ w uczeniu siÄ, ale raczej nie stosowaÄ nagród rzeczowych.

Trzeba silnie podkreĹliÄ, Ĺźe dziecko ma siÄ uczyÄ dla siebie a nie dla nagrody. Dlatego dobry stopieĹ moĹźna uczciÄ jakÄĹ niespodziankÄ, np. pójĹciem do kina, na lody, do cyrku; naleĹźy unikaÄ kar i gróÂźb, a stosowaÄ zachÄtÄ. Dziecko powinno otrzymaÄ zapowiedzianÄ nagrodÄ; nie dopuszczaÄ do tego, aby nauce towarzyszyĹ lÄk: np. pewien uczeĹ baĹ siÄ czytaÄ na gĹos, poniewaĹź ilekroÄ popeĹniĹ bĹÄd, nauczycielka krzyczaĹa na niego; stosowaÄ tzw. pedagogikÄ sukcesu, która polega na tym, aby stwarzaÄ dziecku warunki do osiÄgania sukcesów, które moĹźna by nazwaÄ pozornymi, gdyby je rozpatrywaÄ na tle osiÄgniÄÄ innych uczniów i wymagaĹ szkolnych.

PrzykĹady pedagogiki sukcesu zawiera dziaĹalnoĹÄ Janusza Korczaka, który widzÄc zabazgrany uczniowski zeszyt potrafiĹ powstrzymaÄ siÄ od krytyki, znaleÂźÄ jednÄ literÄ starannie napisanÄ i powiedzieÄ: "Popatrz, jakie Ĺadne jest to a, postaraj siÄ, aby odtÄd wszystkie litery byĹy tak samo Ĺadne jak to a". NaleĹźy w tym celu: nawiÄzaÄ ĹcisĹÄ wspóĹpracÄ miÄdzy nauczycielem a rodzicem ucznia, ustaliÄ wspólne zasady postÄpowania; w jak najwiÄkszym stopniu zastÄpiÄ zadania odtwórcze stawiane uczniom - zadaniami wymagajÄcymi twórczych, innowacyjnych postaw i zachowaĹ; prowadziÄ indywidualnÄ i zespoĹowÄ pracÄ korektywno-wyrównawczÄ; realizowaÄ dodatkowe godziny pracy z uczniami majÄcymi trudnoĹci z opanowaniem okreĹlonych partii materiaĹu; prowadziÄ nauczanie zróĹźnicowane w zakresie niektórych przedmiotów lub tylko pewnych tematów; przydzielaÄ zadania wedĹug moĹźliwoĹci uczniów; racjonalnie obciÄĹźaÄ przemyĹlanÄ i ewentualnie róĹźnicowanÄ pracÄ domowÄ, stosowaÄ na lekcjach techniczne Ĺrodki dydaktyczne, aby bardziej zainteresowaÄ uczniów lekcjÄ; najwĹaĹciwiej i najatrakcyjniej dobieraÄ metody pracy pedagogicznej dostosowane do wieku uczniów i moĹźliwoĹci materialnych szkoĹy; zaczynajÄc od wewnÄtrzszkolnych dyskusji i samoksztaĹcenia nauczycieli, staraÄ siÄ stopniowo, lecz konsekwentnie, zmieniaÄ style kierowania wychowawczego w szkole - wprowadzaÄ styl partnerski.

Wszystkie wymienione zabiegi sÄ to zabiegi terapeutyczne, zabiegi stymulacyjno-kompensacyjne i korektywne. Nauczyciel, obejmujÄc nowÄ klasÄ, powinien bacznie obserwowaÄ dzieci, ich rozwój intelektualny i spoĹeczno-moralny, a w razie potrzeby szukaÄ pomocy w poradni psychologiczno-pedagogicznej i na tej podstawie ustaliÄ diagnozÄ, czyli opiniÄ o stanie fizyczno-zdrowotnym, intelektualnym i spoĹeczno-moralnym dziecka. Szczególnie wnikliwie powinien obserwowaÄ dzieci wzbudzajÄce podejrzenie o jakieĹ braki i odnotowywaÄ swoje uwagi w karcie obserwacyjnej. Powinien siÄ staraÄ rozpoznaÄ nie tylko objawy, ale i przyczyny tych braków. Tego rodzaju rozpoznanie staje siÄ podstawÄ do stosowania zabiegów terapeutycznych zmierzajÄcych do usuniÄcia lub ograniczenia przyczyn i skutków zauwaĹźonych braków.

Wpisał: Admin
26.09.2007.
Niepowodzenie w nauce jest to rozbieĹźnoĹÄ pomiÄdzy wiadomoĹciami, umiejÄtnoĹciami i nawykami faktycznie opanowanymi przez uczniów a materiaĹem, jaki powinni opanowaÄ wedĹug zaĹoĹźeĹ programowych w zakresie poszczególnych przedmiotów. ElĹźbieta Wojda Rodzaje i przyczyny niepowodzeĹ szkolnych Ocena niedostateczna jest najbardziej drastycznÄ oznakÄ i skutkiem niepowodzeĹ dydaktycznych, które stopniowo narastaĹy i ujawniaĹy siÄ najpierw w bĹahych trudnoĹciach ucznia w nauce. Pierwszymi ich symptomami sÄ zwykle niewielkie jeszcze, ale narastajÄce luki w wiadomoĹciach, kĹopoty w wykonywaniu zadaĹ i za maĹa sprawnoĹÄ dziaĹania. UjawniajÄ siÄ one zwykle wczeĹnie, w klasach poczÄtkowych, a ich przyczyny siÄgajÄ wieku przedszkolnego. Brak sukcesów i niepowodzenia dydaktyczne wpĹywajÄ demobilizujÄco na dalszÄ naukÄ, mogÄ wywoĹaÄ frustracjÄ (zawód, udaremnienie) i pogarszaÄ stan zdrowia, a najczÄĹciej prowadzÄ równieĹź do trudnoĹci wychowawczych, powodujÄc w rezultacie ogólne niepowodzenia szkolne. JeĹźeli dziecko nie opanowuje programu nauczania, a braki te zostajÄ przez nauczyciela stwierdzone, mówimy o jawnym niepowodzeniu szkolnym. Jego konsekwencjÄ sÄ sĹabe stopnie oraz powtarzanie klas. Powtarzanie klas pozostawia trwaĹe Ĺlady w osobowoĹci uczniów. DoraÂźne rezultaty wynikajÄce z pozostawienia ucznia na drugi rok w tej samej klasie sÄ na ogóĹ doĹÄ zawodne. Jeden z badaczy amerykaĹskich stwierdziĹ, Ĺźe tylko 35% drugorocznych pracowaĹo lepiej, powtarzajÄc klasy, 53% nie wykazaĹo Ĺźadnych postÄpów, a 12% pracowaĹo gorzej. Oprócz powtarzania klas moĹźna równieĹź zaobserwowaÄ zjawisko caĹkowitego przerwania nauki szkolnej przed ukoĹczeniem szkoĹy. Jest to zjawisko zwane odsiewem szkolnym. W naszym kraju szkoĹa podstawowa jest obowiÄzkowa, co do pewnego stopnia ogranicza rozmiary odsiewu. Znacznie wiÄkszy jest on w szkoĹach Ĺrednich i zawodowych. Skutki odsiewu, zwĹaszcza w szkole podstawowej, czyli w okresie obowiÄzku szkolnego, sÄ bardzo niebezpieczne. Prowadzi on do staĹego zwiÄkszania szeregów ludzi niewykwalifikowanych, nieprzystosowanych do Ĺźycia w nowoczesnym spoĹeczeĹstwie. Ludzie ci, niezdolni do wspóĹzawodnictwa z innymi, bardzo czÄsto siÄ wykolejajÄ, Ĺatwo popadajÄ w konflikt z normami Ĺźycia spoĹecznego. O ukrytym niepowodzeniu mówimy wtedy, gdy braki w wiadomoĹciach i umiejÄtnoĹciach szkolnych nie znajdujÄ odzwierciedlenia w postaci zĹych ocen. NiezgodnoĹÄ pomiÄdzy poziomem rzeczywistych osiÄgniÄÄ szkolnych a jakoĹciÄ ocen czÄsto bywa spowodowana zwykĹym przeoczeniem nauczyciela, tylko niekiedy wynika ze Ĺwiadomego postÄpowania nauczyciela, który zawyĹźa stopnie ucznia dla jakichĹ specjalnych powodów. Nieujawnienie w ciÄgu dĹuĹźszego czasu braków szkolnych stanowi powaĹźne zagroĹźenie dla kariery szkolnej dziecka. Na ogóĹ ukryte niepowodzenie szkolne szybko siÄ przeksztaĹca w jawne i skĹania dorosĹych do interwencji. * Niepowodzenia ukryte, spowodowane mniejszymi lub wiÄkszymi brakami w opanowaniu okreĹlonych wiadomoĹci, umiejÄtnoĹci i nawyków wystÄpujÄ u duĹźego odsetka uczniów i gdy przyjmujÄ postaÄ jaskrawÄ, wiÄĹźÄ siÄ z okresowymi ocenami niedostatecznymi. Oceny te wprawdzie mogÄ byÄ poprawione, ale kryjÄce siÄ za nimi zaniedbania i braki bardzo rzadko dajÄ siÄ uzupeĹniÄ i wyrównaÄ. Ukryte niepowodzenia szkolne mogÄ wystÄpiÄ poza zakresem opanowania wiadomoĹci, umiejÄtnoĹci i nawyków. PeĹnowartoĹciowy udziaĹ uczniów w procesie dydaktycznym wymaga nie tylko odpowiednich wiadomoĹci i uprzednich doĹwiadczeĹ, lecz takĹźe rozwiniÄtych zdolnoĹci poznawczych, wĹaĹciwej aktywnoĹci i samodzielnoĹci, jak równieĹź zainteresowania pracÄ szkolnÄ. Wszelkie zaniedbania w rozwijaniu tych czynników stanowiÄ o niepowodzeniach szkoĹy, jeszcze trudniejszych do ujawnienia niĹź poprzednie. Niepowodzenia szkolne mogÄ byÄ obiektywne, gdy braki szkolne sÄ faktem, stwierdzonym przez osoby bezstronnie oceniajÄce poziom osiÄgniÄÄ szkolnych dziecka. Niepowodzenie szkolne nie zawsze jednak oznacza rzeczywiste braki w opanowaniu wiedzy i umiejÄtnoĹci szkolnych. Czasami te niepowodzenia mogÄ mieÄ charakter subiektywny. Bywa tak wtedy, gdy dopuszczajÄce, dostateczne lub dobre oceny nie zadowalajÄ samego dziecka albo jego rodziców. PrzyczynÄ subiektywnie odczuwanych niepowodzeĹ szkolnych sÄ czÄsto zbyt wygórowane w stosunku do moĹźliwoĹci dziecka ambicje rodziców. Pierwszym czynnikiem wpĹywajÄcym na powodzenia szkolne sÄ warunki spoĹeczne, a przede wszystkim Ĺrodowisko rodzinne dziecka. Czynniki natury spoĹecznej wpĹywajÄce na naukÄ dziecka to: sytuacja materialna rodziny, praca ucznia w gospodarstwie domowym, warunki odrabiania prac domowych, liczebnoĹÄ rodzeĹstwa, atmosfera domowa, poziom ĹwiadomoĹci wychowawczej rodziców, pijaĹstwo, rozbicie rodziny, dbaĹoĹÄ o dziecko i jego wychowanie, wspóĹpraca rodziców lub opiekunów dziecka ze szkoĹÄ, poziom kulturalny i moralny Ĺźycia domowego, ujemne lub dodatnie wpĹywy otoczenia. * Drugim czynnikiem, od którego zaleĹźÄ wyniki pracy dydaktycznej, jest sam uczeĹ, jego stan zdrowia, zadatki dziedziczne w postaci funkcjonowania zmysĹów, zdolnoĹci, okreĹlony temperament oraz jego rozwój ogólny, na który skĹada siÄ zdobyta wiedza, doĹwiadczenie, Ĺźycie uczuciowe, cechy charakteru, rozwój aktywnoĹci, samodzielnoĹci, dociekliwoĹci, wytrwaĹoĹci w dÄĹźeniu do celu, odpowiednich zainteresowaĹ i zamiĹowaĹ oraz tendencji samoksztaĹceniowych. DuĹźy wpĹyw na powstawanie niepowodzeĹ szkolnych majÄ zakĹócenia rozwoju psychofizycznego dziecka. OsiÄganie powodzeĹ szkolnych utrudniajÄ: defekty wzroku, sĹuchu oraz wszelkie choroby i urazy pogarszajÄce stan zdrowia dziecka, wypadki i inne zdarzenia losowe, obniĹźona sprawnoĹÄ intelektualna dziecka, obniĹźony poziom inteligencji, zaburzenia w funkcjonowaniu receptorów i narzÄdów ruchu, opóÂźnienie rozwoju procesów umysĹowych, róĹźne zakĹócenia w rozwoju uczuciowoĹci, motywacji i postaw, a takĹźe zwiÄzane z nimi zaburzenia funkcjonowania spoĹecznego. Czynniki te bardzo czÄsto tworzÄ skomplikowany splot niekorzystnych dla nauki warunków. Szybko staje siÄ on tak zĹoĹźony, Ĺźe po pewnym okresie niepowodzeĹ szkolnych otoczenie dziecka nie moĹźe juĹź stwierdziÄ, co byĹo pierwotnym ÂźródĹem trudnoĹci w nauce, a co jest konsekwencjÄ niepowodzeĹ. Trzecim czynnikiem, od którego zaleĹźÄ powodzenia szkolne, jest nauczyciel i narzÄdzia jego dziaĹalnoĹci oraz szkoĹa. I tak, wyniki pracy nauczyciela zaleĹźÄ od jego cech wewnÄtrznych, takich jak: przygotowania pedagogicznego i dydaktycznego (lepszego lub gorszego), doĹwiadczeĹ Ĺźyciowych (skromnych lub bogatych), zdolnoĹci (mniejszych lub wiÄkszych), charakteru, postawy (spoĹecznej lub egoistycznej), zamiĹowania do pracy nauczycielskiej, niechÄci do niej. Oprócz czynników wewnÄtrznych nauczyciela okreĹlony wpĹyw na powodzenia szkolne majÄ równieĹź czynniki zewnÄtrzne, np.: pozycja spoĹeczna nauczyciela, jego autorytet, warunki materialne, warunki Ĺźycia osobistego na tle Ĺrodowiska, szczególnie fakt czy to Ĺźycie jest mniej lub bardziej szczÄĹliwe. NarzÄdzia pracy nauczyciela to programy nauczania i podrÄczniki, które bardzo czÄsto sÄ niedoskonaĹe. ĹšródĹem sĹabych wyników w nauce sÄ zwykle pewne bĹÄdy w doborze treĹci i metod nauczania. JeĹźeli zadania stawiane dziecku sÄ zbyt trudne albo zbyt Ĺatwe, proces uczenia siÄ moĹźe ulec zakĹóceniom. * PowaĹźnym ÂźródĹem niepowodzeĹ szkolnych moĹźe byÄ sama szkoĹa, jej warunki lokalowe i wyposaĹźenie w pomoce naukowe, atmosfera szkoĹy - wspóĹĹźycie i wspóĹdziaĹanie grona nauczycielskiego, organizacja Ĺźycia szkolnego, organizacje uczniowskie, praca pozalekcyjna w szkole, kontakty miÄdzy uczniami oraz oddziaĹywanie rówieĹników. JeĹli te czynniki zostajÄ zaburzone, ma to odbicie w psychice dziecka, dziaĹa na odpowiedniÄ motywacjÄ do nauki, na jego zachowanie. Dziecko staje siÄ zalÄknione, niezrównowaĹźone, agresywne, przeĹźywa strach i uczucie zagroĹźenia, stresy i kompleksy. Taki stan psychiczny nie sprzyja nauce, powoduje trudnoĹci w mówieniu, czytaniu - dysleksja, pisaniu - dysgrafia, liczeniu, a póÂźniej i w innych dziedzinach. Dzieci popeĹniajÄ duĹźo bĹÄdów, zapominajÄ o pisaniu znaków interpunkcyjnych, mylÄ litery i wyrazy o zbliĹźonych ksztaĹtach, majÄ trudnoĹci w ksztaĹtowaniu pojÄÄ liczbowych i rozwiÄzywaniu zadaĹ matematycznych, wystÄpuje u nich niezrÄcznoĹÄ manualna, z czym siÄ wiÄĹźe brzydkie i nierówne pismo, kleksy, plamy w zeszycie itp. NajczÄĹciej przyczyny powodujÄce niepowodzenia szkolne majÄ charakter sprzÄĹźony, stanowiÄ splot róĹźnych uwarunkowaĹ. UjawniajÄc siÄ najpierw w nauce, rzutujÄ najczÄĹciej na zachowanie lub odwrotnie. Wówczas zamiast powaĹźnie zainteresowaÄ siÄ przyczynÄ niepowodzeĹ, dorosĹe otoczenie formuĹuje opinie: "On jest zdolny, ale leniwy", "On jest maĹo zdolny, a do tego jeszcze nie chce siÄ uczyÄ", "Gdyby chciaĹ, na pewno miaĹby lepsze stopnie" itp. * Zawiedzeni rodzice róĹźnymi sposobami, nawet biciem, starajÄ siÄ skĹoniÄ dziecko do nauki. Ale to na ogóĹ nie pomaga. Nauczyciele powinni dokĹadaÄ duĹźo staraĹ, aby wyrównaÄ braki dziecka, nie powinni okazywaÄ niechÄci takiemu dziecku, nie wyĹmiewaÄ jego odpowiedzi, nie uĹźywaÄ krzywdzÄcych okreĹleĹ, a nawet przezwisk w stosunku do takiego dziecka. Nagany, krytyka, szykanowanie, odtrÄcanie przez rodziców i kolegów doprowadzajÄ do tego, Ĺźe dziecko traci poczucie wĹasnej wartoĹci, przestaje wierzyÄ we wĹasne moĹźliwoĹci. CzÄsto powoduje to wyraÂźne znerwicowanie osobowoĹci - wzrastajÄcy lÄk, napiÄcie, a póÂźniej apatia dziecka, a nawet ksztaĹtuje jego coraz bardziej antyspoĹeczny charakter. Aby dziecko odnosiĹo powodzenia szkolne, musi mieÄ motywacjÄ do nauki szkolnej. By chciaĹo i lubiĹo siÄ uczyÄ, naleĹźy: pobudzaÄ jego ciekawoĹÄ (poprzez pytania, sprzecznoĹci, problemy), stosowaÄ nagrody emocjonalne, tzn. cieszyÄ siÄ razem z dzieckiem oraz okazywaÄ mu zainteresowanie i zadowolenie z jego wiÄkszych czy mniejszych sukcesów szkolnych, wyrabiaÄ systematycznoĹÄ w uczeniu siÄ, ale raczej nie stosowaÄ nagród rzeczowych. Trzeba silnie podkreĹliÄ, Ĺźe dziecko ma siÄ uczyÄ dla siebie a nie dla nagrody. Dlatego dobry stopieĹ moĹźna uczciÄ jakÄĹ niespodziankÄ, np. pójĹciem do kina, na lody, do cyrku; naleĹźy unikaÄ kar i gróÂźb, a stosowaÄ zachÄtÄ. Dziecko powinno otrzymaÄ zapowiedzianÄ nagrodÄ; nie dopuszczaÄ do tego, aby nauce towarzyszyĹ lÄk: np. pewien uczeĹ baĹ siÄ czytaÄ na gĹos, poniewaĹź ilekroÄ popeĹniĹ bĹÄd, nauczycielka krzyczaĹa na niego; stosowaÄ tzw. pedagogikÄ sukcesu, która polega na tym, aby stwarzaÄ dziecku warunki do osiÄgania sukcesów, które moĹźna by nazwaÄ pozornymi, gdyby je rozpatrywaÄ na tle osiÄgniÄÄ innych uczniów i wymagaĹ szkolnych. * PrzykĹady pedagogiki sukcesu zawiera dziaĹalnoĹÄ Janusza Korczaka, który widzÄc zabazgrany uczniowski zeszyt potrafiĹ powstrzymaÄ siÄ od krytyki, znaleÂźÄ jednÄ literÄ starannie napisanÄ i powiedzieÄ: "Popatrz, jakie Ĺadne jest to a, postaraj siÄ, aby odtÄd wszystkie litery byĹy tak samo Ĺadne jak to a". NaleĹźy w tym celu: nawiÄzaÄ ĹcisĹÄ wspóĹpracÄ miÄdzy nauczycielem a rodzicem ucznia, ustaliÄ wspólne zasady postÄpowania; w jak najwiÄkszym stopniu zastÄpiÄ zadania odtwórcze stawiane uczniom - zadaniami wymagajÄcymi twórczych, innowacyjnych postaw i zachowaĹ; prowadziÄ indywidualnÄ i zespoĹowÄ pracÄ korektywno-wyrównawczÄ; realizowaÄ dodatkowe godziny pracy z uczniami majÄcymi trudnoĹci z opanowaniem okreĹlonych partii materiaĹu; prowadziÄ nauczanie zróĹźnicowane w zakresie niektórych przedmiotów lub tylko pewnych tematów; przydzielaÄ zadania wedĹug moĹźliwoĹci uczniów; racjonalnie obciÄĹźaÄ przemyĹlanÄ i ewentualnie róĹźnicowanÄ pracÄ domowÄ, stosowaÄ na lekcjach techniczne Ĺrodki dydaktyczne, aby bardziej zainteresowaÄ uczniów lekcjÄ; najwĹaĹciwiej i najatrakcyjniej dobieraÄ metody pracy pedagogicznej dostosowane do wieku uczniów i moĹźliwoĹci materialnych szkoĹy; zaczynajÄc od wewnÄtrzszkolnych dyskusji i samoksztaĹcenia nauczycieli, staraÄ siÄ stopniowo, lecz konsekwentnie, zmieniaÄ style kierowania wychowawczego w szkole - wprowadzaÄ styl partnerski. Wszystkie wymienione zabiegi sÄ to zabiegi terapeutyczne, zabiegi stymulacyjno-kompensacyjne i korektywne. Nauczyciel, obejmujÄc nowÄ klasÄ, powinien bacznie obserwowaÄ dzieci, ich rozwój intelektualny i spoĹeczno-moralny, a w razie potrzeby szukaÄ pomocy w poradni psychologiczno-pedagogicznej i na tej podstawie ustaliÄ diagnozÄ, czyli opiniÄ o stanie fizyczno-zdrowotnym, intelektualnym i spoĹeczno-moralnym dziecka. Szczególnie wnikliwie powinien obserwowaÄ dzieci wzbudzajÄce podejrzenie o jakieĹ braki i odnotowywaÄ swoje uwagi w karcie obserwacyjnej. Powinien siÄ staraÄ rozpoznaÄ nie tylko objawy, ale i przyczyny tych braków. Tego rodzaju rozpoznanie staje siÄ podstawÄ do stosowania zabiegów terapeutycznych zmierzajÄcych do usuniÄcia lub ograniczenia przyczyn i skutków zauwaĹźonych braków.