Wpływ zaburzeń rozwojowych na powodzenia szkolne.

Opracowano na podstawie książki Pani Zofii Sękowskiej

„Pedagogika specjalna - Zarys\" PWN - Warszawa 1985 r.

1. Problem niepowodzeń szkolnych.

Uczenie się jest procesem zdobywania wiedzy, a zarazem kształtowaniem osobowości człowieka. Jest to jeden z bardziej skomplikowanych rodzajów ludzkiej działalności. Skomplikowane są takĹźe czynniki decydujące o sukcesach lub niepowodzeniach szkolnych.

Problem niepowodzeń szkolnych stał się u nas w ostatnich latach przedmiotem rozwaĹźań licznej grupy autorów. Ukazało się duĹźo prac poświęconych przyczynom niepowodzeń uczniów w nauce oraz środkom walki z tym niepożądanym zjawiskiem.

Konsekwencje niepowodzeń szkolnych to nie tylko straty materialne spowodowane drugorocznością, ale także konsekwencje niekorzystnie kształtujących się postaw młodzieży i jej osobowości.

Jan Konopnicki [1] pisze, iĹź "pojęcie niepowodzenie szkolne moĹźna zdefiniować najogólniej jako stan, w jakim znalazło się dziecko na skutek nie spełniania wymagań szkolnych". Autor jest zdania, Ĺźe niepowodzenie to nagłe przejście od zadawalającego stanu w wiadomościach do ich braku. "Niepowodzenie to proces trwający dłuĹźej lub krócej, w toku którego obserwuje się naturalny wzrost braków w wiadomościach oraz zmiany w zachowaniu się dziecka, czyli symptomy psychologiczne."

Jan Konopnicki wysuwa tezę, według której niepowodzenie w nauce szkolnej jest jedną z przyczyn zaburzeń w zachowaniu.

Według Cz. Kupisiewicza [2] niepowodzenia szkolne to rozbieĹźność między wiadomościami, umiejętnościami i nawykami faktycznie opanowanymi przez uczniów a załoĹźeniami programowymi w zakresie poszczególnych przedmiotów.

M Tyszkowa [3] dokonuje analizy psychologicznej czynników determinujących jakość pracy szkolnej dziecka i jej wyniki. Dokładnie analizuje przyczyny niepowodzeń szkolnych dzieci, gdyĹź według niej pozwalają one dokładniej zrozumieć mechanizm działania i znaczenia róĹźnych czynników dla kształtowania powodzenia szkolnego uczniów. Autorka stwierdza, Ĺźe powodzenie lub niepowodzenie w nauce staje się istotnym czynnikiem psychicznego rozwoju dziecka.

Ze względu na wagę zagadnienia przyczyny niepowodzeń szkolnych dzieci są od wielu lat przedmiotem badań naukowych. W dotychczasowych badaniach nad niepowodzeniami szkolnymi zwraca się uwagę na trzy grupy przyczyn tego zjawiska:

• Przyczyny tkwiące w treści i organizacji procesu nauczania, czyli przyczyny dydaktyczne;
• Przyczyny społeczne, tkwiące w środowisku ucznia;
• Przyczyny tkwiące w samym uczniu, tj. jego właściwości fizyczne i psychiczne.

Większość badaczy niepowodzeń szkolnych wskazuje, Ĺźe zjawisko to ma złoĹźony charakter. Nie pojawia się ono nagle, ale rozwija się od form łagodniejszych do bardziej zaawansowanych. Główne symptomy, jakie moĹźna zaobserwować, to braki w wiadomościach oraz niekorzystne zmiany w zachowaniu się dziecka.

W procesie pogłębiającego się niepowodzenia moĹźna wyróĹźnić pewne fazy. Jan Konopnicki wyodrębnia następujące fazy:

• braki w wiadomościach i negatywne formy ustosunkowania się ucznia do szkoły;
• zaawansowane braki w wiadomościach ucznia;
• sporadyczne oceny niedostateczne;
• brak promocji, drugoroczność.

Aby zlikwidować niepowodzenia szkolne, konieczna jest dokładna znajomość ich przyczyn. Z przeglądu dotychczasowych badań nad niepowodzeniami szkolnymi wynika, iĹź przyczyny ich są bardzo róĹźnorodne. UwaĹźa się, Ĺźe jedną z podstawowych przyczyn opóÂźnienia w nauce szkolnej są przyczyny społeczne, tkwiące w środowisku dziecka.

Dziecko wzrasta i rozwija się w rodzinie. Środowisko rodzinne jest podstawowym środowiskiem wychowawczym dziecka i wpływa na jego powodzenia lub niepowodzenia szkolne poprzez stwarzanie mu lepszych lub gorszych warunków do nauki.

Dom kształtuje cechy psychiczne dziecka, jego postawy, dążenia i zdolności. Gdy w środowisku dziecka brak jest bodÂźców intelektualnych, gdy rodzice nie przejawiają Ĺźadnych zainteresowań kulturalnych, a nawet tłumią jego zainteresowania poznawcze, lekceważą jego naukę i obowiązek uczęszczania do szkoły traktują jako narzuconą konieczność, dziecku brak bodÂźców niezbędnych do rozwoju umysłowego. Brak wtedy dziecku wzorów i zachęty do nauki. Jeśli ponadto w rodzinie panuje atmosfera niepokoju uczuciowego, dziecko nie ma warunków do pomyślnego wykonywania swojej pracy szkolnej.

Rozbita rodzina, brak wpływu wychowawczego i negatywny wpływ - to podstawowe czynniki zaburzające Ĺźycie uczuciowe dziecka i utrudniające mu powodzenie w nauce szkolnej. Dzieci Ĺźyjące w ustawicznej niepewności i braku poczucia bezpieczeństwa nie koncentrują swojej uwagi na pracy szkolnej, co prowadzi do braku sukcesów.

J. Konopnicki uważa, że dominującą przyczyną niepowodzeń szkolnych jest brak dostatecznej opieki nad dzieckiem w rodzinie. Liczne badania wykazały, a także z obserwacji wynika, iż wiele dzieci z niepowodzeniami szkolnymi i zaburzeniami w zachowaniu pochodzi z niekorzystnych środowisk rodzinnych. Wielu nieletnich podsądnych rekrutuje się ze środowisk rodzinnych małowartościowych pod względem wychowawczym.

Badacze niepowodzeń szkolnych proponują róĹźne środki zaradcze. Jednym z nich jest naleĹźyta współpraca szkoły z domem. Pomaga ona nauczycielowi w pracy i często w porę moĹźe zapobiec niepowodzeniom szkolnym.

Dydaktyczne przyczyny niepowodzeń uczniów w nauce nazywane są przyczynami szkolnymi. Wielu pedagogów i psychologów uwaĹźa, Ĺźe praca dydaktyczno - wychowawcza jest czynnikiem decydującym o losach szkolnych uczniów.

J. Konopnicki przyczyny niepowodzeń szkolnych dzieli na dwa rodzaje: organizacyjne i dydaktyczne. Pierwsze tkwią w samej organizacji szkoły i jej programach, drugie w niewłaściwej organizacji pracy. Na postępy uczniów w nauce decydujący wpływ mają formy, metody i środki nauczania, treść, a takĹźe warunki, w jakich przebiega praca dydaktyczno - wychowawcza. Znaczny wpływ na postępy w nauce dziecka wywiera sam nauczyciel, jego osobowość, poziom umysłowy i moralny, stosowane przez niego metody wychowania i nauczania oraz organizacja pracy dydaktyczno - wychowawczej.

Badania Cz. Kupisiewicza wykazały, Ĺźe niepowodzenia szkolne uczniów powodowane są często zbyt szybkim tempem pracy na lekcjach, niewystarczającym wyjaśnieniem i utrwaleniem materiału nauczania, brakiem podręczników i pomocy naukowych. Badacze zjawiska niepowodzeń szkolnych stwierdzają, Ĺźe pedagogiczne przyczyny niepowodzeń szkolnych występują zwykle obok innych przyczyn i warunkują się wzajemnie. Szkoła ma doniosły wpływ na uzyskiwane przez dzieci wyniki w nauce. Dlatego aktualne i niezbędne są badania nad dydaktycznymi przyczynami słabych postępów uczniów w nauce.

Do przyczyn niepowodzeń szkolnych tkwiących w samym uczniu należą przyczyny biopsychiczne. Liczni badacze na czoło zaburzeń rozwoju dziecka, wpływających niekorzystnie na jego wyniki w nauce, wysuwają obniĹźenie poziomu inteligencji. Według Sterna inteligencja to ogólna i wrodzona zdolność umysłu ludzkiego przystosowania się do względnie nowych zadań Ĺźyciowych. Do badania inteligencji uĹźywa się specjalnych metod testowych. Liczne badania wykazały, Ĺźe poziom sprawności umysłowej ucznia, ukształtowany w jego środowisku społecznym na podłoĹźu wrodzonych właściwości układu nerwowego, ma decydujący wpływ na przebieg i wyniki procesu uczenia się.

Poszczególni autorzy przyjmują róĹźne wskaÂźniki jako granicę, poniĹźej której dobre postępy szkolne ucznia stają się niemoĹźliwe. R. Zazzo jako granicę, powyĹźej której dziecko moĹźe się jeszcze uczyć ze swoimi rówieśnikami, przyjmuje iloraz inteligencji równy 80. Natomiast niektórzy badacze amerykańscy i zachodnioeuropejscy uwaĹźają, iĹź granicą tą jest iloraz równy 75, pod warunkiem udzielenia dziecku dodatkowej pomocy oraz przy odpowiedniej postawie i przygotowaniu personelu nauczającego.

Z badań J. Konopnickiego wynika, Ĺźe 50 % dzieci opóÂźnionych w nauce w naszych szkołach stanowią uczniowie z ilorazem inteligencji poniĹźej normy. M. Tyszkowa pisze: "Wiemy, Ĺźe dla osiągnięcia powodzenia w nauce konieczny jest pewien minimalny poziom inteligencji, poniĹźej którego trudno uzyskać pozytywne rezultaty pracy szkolnej. Poziom ten wyraĹźa się ilorazem inteligencji 68-85". ObniĹźenie ogólnej inteligencji określone jest jako oligofrenia, upośledzenie umysłowe, niedorozwój umysłowy, opóÂźnienie umysłowe.